Grad Banja Luka uputio je Vladi Republike Srpske javni apel za zaštitu i obnovu Spomenika palim Krajišnicima na Banj brdu, jednog od simbola Banje Luke i Republike Srpske i nacionalnog spomenika BiH, s obzirom na to da Grad nije nadležan za obnovu ovog spomenika.
-Obraćamo se Vladi Republike Srpske i resornim ministarstvima, kao nosiocima izvršne vlasti u Republici Srpskoj, bez namjere da upućujemo na eventualne krivce i sa iskrenom željom da pozovemo sve aktere na odgovornost i hitan angažman, kako bismo zaustavili višegodišnji proces propadanja jednog od simbola Banje Luke i Republike Srpske i nacionalnog spomenika Bosne i Hercegovine – Kompleksa spomenika palim Krajišnicima na Banj brdu – navedeno je u dopisu koji je upućen na adresu Vlade Republike Srpske.
Kako se navodi, Opštim okvirnim sporazumom za mir u Bosni i Hercegovini i važećim zakonskim i podzakonskim aktima, odgovornost za obezbjeđenje pravnih, naučnih, tehničkih, administrativnih i finansijskih mjera za zaštitu, konzervaciju, prezentaciju i rehabilitaciju spomenika je na institucijama entiteta na čijoj se teritoriji spomenik nalazi. U konkretnom slučaju odgovornost je na Republici Srpskoj, odnosno na Vladi Republike Srpske, što je eksplicitno navedeno i u samoj odluci o proglašenju nacionalnog spomenika BiH iz 2013. godine.
-Bez urgentnog preduzimanja niza mjera, kako hitnih i kratkoročnih, tako i sveobuhvatnih, temeljnih i dugoročnih, fizičkoj opasnosti će biti izloženi posjetioci na lokaciji spomenika, a kao društvo ostaćemo bez jednog od kulturnih, političkih i civilizacijskih simbola borbe za slobodu i života, koje je Krajina dala u borbi protiv fašizma – ističe se u dopisu.
Ističe se da je Republički zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa Republike Srpske u saradnji sa Zavodom za studije i projektovanje Banja Luka je 2003. godine izradio projekat obnove spomenika – „Sanacija i restauracija kompleksa spomenika palim borcima Bosanske Krajine na Banj brdu u Banjaluci“. Investitor je bio Grad Banja Luka, a projekat čine dva dijela: 1) Projekat sanacije i restauracije pristupnog platoa i stepeništa i 2) Projekat sanacije i restauracije spomenika palim borcima Bosanske krajine.
Projektom je detaljno dokumentovano stanje spomenika, uočena oštećenja i dat je pregled potrebnih radova na sanaciji i restauraciji.
U ovom projektu obnove spomenika navedeno je da je spomenik u lošem stanju zbog neodržavanja i uticaja atmosferilija. Uočljiva su oštećenja kamenih obloga zidova i samih reljefa usljed dugotrajnog uticaja atmosferilija, što može dovesti do njihovog širenja i stvaranja deformacija. Crteži na zidovima u unutrašnjosti spomenika su u izuzetno lošem stanju, u opasnosti od potpunog nestanka. Oštećenja su nastala usljed neodržavanja i intenzivnog uticaja kapilarne vlage, koja je vidljiva i na vanjskim fasadama objekta spomenika, i zahtijevaju preduzimanje hitnih mjera za njihovu konzervaciju i restauraciju.
Od izrade projekta obnove proteklo je gotovo dvadeset godina, a od odluke komisije u kojoj se konstatuje stanje spomenika devet godina.
Grad Banja Luka je iz budžeta za 2018. godinu finansirao radove na uređenju pristupnog platoa u vrijednosti od 42.570,45 KM, što je bilo neophodno radi sigurnosti pristupa spomeniku.
Međutim, od dana donošenja Odluke do danas, osim aktivnosti Grada Banje Luke – nisu evidentirane značajnije aktivnosti na realizaciji mjera koje su naložene Odlukom o proglašenju nacionalnog spomenika.
-Predlaže se preduzimanje dvije grupe mjera: hitne i kratkoročne mjere. koje će uključivati zaštitu posjetilaca od mogućeg urušavanja dijelova spomenika, zaštitu spomenika od daljeg oštećenja penjanjem fizičkih lica, zaštitu od daljih uticaja atmosferskih prilika i sveobuhvatne, temeljne i dugoročne mjere, koje će uključiti reviziju postojećeg, gorenavedenog projekta sanacije i restauracije spomenika, planiranje sredstava u budžetu Republike Srpske za potrebe rehabilitacije i restauracije spomenika, izbor izvođača radova na sanaciji i restauraciji, donošenje dugoročnog plana upravljanja spomenikom i druge mjere propisane zakonom i odlukom o proglašenju spomenika nacionalnim spomenikom – istaknuto je u dopisu Grada upućenog Vladi Republike Srpske.
Izraženo je uvjerenje da se institucije Republike Srpske, kojima pripadaju obaveze utvrđene odlukama Komisije za nacionalne spomenike BiH, neće oglušiti o ovaj apel i da adekvatna reakcija neće izostati.
-Grad Banja Luka i organizacione jedinice Gradske uprave stoje na raspolaganju za saradnju i podršku u izradi i realizaciji projekta sanacije jednog od simbola Banje Luke – zaključeno je na kraju dopisa.
DETALJI O SPOMENIKU
Sadašnji spomenik, djelo akademskog vajara Antuna Augustinčića (Klanjec, 04.05.1900. – Zagreb, 10.05.1079. godine), podignut u znak sjećanja na nekoliko hiljada krajiških boraca koji su poginuli u Drugom svjetskom ratu, svečano je otvoren/otkriven na Dan ustanka naroda Bosne i Hercegovine, 27. jula 1961. godine, iako je odluka o podizanju ovog spomenika donesena još 1953. godine. Autor spomenika je već 1948. godine počeo da radi na skicama. Maketa spomenika koju je izradio Augustinčić nalazi se u Klanjcu, u Hrvatskom Zagorju, u galeriji koja nosi ime ovog velikog vajara.
Arhitektonski gledano, objekat spada u složeni tip spomen-obilježja sa razigranim geometrijskim formama koje se stepenasto sužavaju prema vrhu stvarajući stilizovanu piramidalnu formu sa naglaskom na pročelni dio, čime je posebno naglašena dinamičnost forme. Na dinamiku forme utiče još i isticanje visine pročelja u odnosu na visinu začelja. Akcenat spomenika predstavlja lučno nadvijeno pročelje koje zajedno sa figurom mladića formira određeni vid portalne forme, čime je istaknut ulaz u unutrašnjost objekta u kojoj se nalazi zidna dekoracija. Spomenik je monumentalnih razmjera osmišljen na način da oblikom prati konfiguraciju terena. Brački kamen kojim je betonska konstrukcija spomenika obložena doprinosi stvaranju iluzije da je spomenik isklesani monolit, oduvijek na tom mjestu.
Zbog pojave kapilarne vlage brački kamen je već nakon nekoliko godina od izgradnje spomenika počeo propadati. Ova pojava negativno je uticala i na stanje unutrašnjosti objekta što je uzrok odlaganja izrade fresaka Ismeta Mujezinovića. Intervencije s ciljem otklanjanja ovog problema vršene su u više navrata, nekad obimnije, klesarske, nekad samo injektiranje reljefa.
Spomenik je danas u lošem stanju zbog neodržavanja i uticaja atmosferilija. Uočljiva su oštećenja kamenih obloga zidova i samih reljefa usljed dugotrajnog uticaja atmosferilija, što može dovesti do njihovog širenja i stvaranja deformacija.
Crteži na zidovima u unutrašnjosti spomenika su u izuzetno lošem stanju, u opasnosti od potpunog nestanka. Oštećenja su nastala usljed neodržavanja i intenzivnog uticaja kapilarne vlage, koja je vidljiva i na vanjskim fasadama objekta spomenika, i zahtjevaju preduzimanje hitnih mjera za njihovu konzervaciju i restauraciju. Usljed neodržavanja primjetna su oštećenja na prilaznom putu.
