Bosna i Hercegovina svake zime predvodi listu evropskih zemalja kada je riječ o zagađenosti zraka, a u svijetu smo odmah poslije Sjeverne Koreje. Posljedice, o kojima se u bh. javnosti ne govori i koje nikada neće saopštiti nadležne insttucije, je sve veća smrtnost ljudi. Prema procjenama Svjetske zdravstvene organizacije (SZO), svake godine u BiH zbog izloženosti zagađenom zraku, umre oko 3.300 ljudi, dok u BiH ovako istraživanje nikada nije rađeno.
A zagađen vazduh udišemo u svim većim gradovima BiH. Prije svega u Sarajevu, Zenici, Tuzli, Kakanju, Banjaluci, Prijedoru…
Obzirom da alarmantnih informacija imamo i previše, pokušali smo doznati šta čine nadležne institucije- odnosno da li se kontrolišu zagađenje vazduha za koji su odgovorni zagađivači na području Republike Srpske, da li se vrše plaćanje naknada za zagađenje vazduha i koje zagađujuće materije se kontrolišu.
U skladu sa Zakonom o zaštiti životne sredine, Republički hidrometeorološki zavod Republike Srpske je nadležna institucija za vođenje Registra ispuštanja i prenosa zagađujućih materija, a postrojenja kojima je izdata ekološka dozvola dužna su da dostavljaju izvještaj o ispuštanju i prenosu zagađujućih materija van lokacije postrojenja.
Najveći zagađivači
“Republički hidrometeorološki zavod raspolaže bazom podataka koja sadrži informacije o ispuštanjima u vazduh, vode, zemljište i o prenosu otpada, od 2007. godine. Svi podaci iz baze podatke su javno dostupni na službenoj internet stranici Zavoda, u vidu godišnjih izvještaja i tabela za pregled podataka”, kaže za BUKU Ranka Radić, načelnica Odjeljenja za zaštitu životne sredine u Republičkom hidrometeorološkom zavodu.
Na osnovu dostavljenih izvještaja, dodaje, najčešće zagađujuće materije koje se emituju u vazduh su: ugljen monoksid (CO), ugljen dioksid (CO2), azotni oksidi (NOx/NO2), sumporni oksidi (SOx/SO2) i čvrste čestice (PM10).
Na pitanje kome se dostavljaju podaci iz Registara, odnosno ko kontroliše ima li odstupanja u ispuštanju zagađujućih supstanci od dozvoljenih Radić kažeda se godišnji izvještaji o Registru postrojenja i zagađivača Republike Srpske dostavljaju svim nadležnim institucijama- Ministarstvu za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju, Ministarstvu poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Fondu za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost, Republičkom zavodu za statistiku i Inspektoratu Republike Srpske, koji je nadležna institucija za nadzor i kontrolu mjera i uslova propisanih ekološkom dozvolom, a koje se odnose na monitoring životne sredine.
“Najveći zagađivači vazduha u Republici Srpskoj su postrojenja iz energetskog sektora: RiTE Ugljevik, RiTE Gacko, EFT Stanari i Rafinerija nafte Brod”, isakla je Rodić.
Muk u Fondu za zaštitu životne sredine i energetske efikasnosti
U dva navrata smo se obraćali Fondu za zaštitu životne sredine i energetske efikasnosti Republike Srpske, koje, prema informacijama koje smo dobili iz Inspektorata Republike Srpske, po Zakonu o fondu i finansiranju zaštite životne sredine Republike Srpske, donosi Rješenje o plaćanju naknada za period od jedne kalendarske godine, ako nije drugačije uređeno drugim propisom, a plaćanje se vrši mjesečno, dok u pogledu plaćanja naknada u slučaju kašnjenja u plaćanju, prinudnu naplatu vrši Poreska uprava Republike Srpske, a po dostavljanju izvršnog rješenja Fonda”.
Naknada se ipak ne naplaćuje
Potom smo odgovor potražili u Ministarstvu za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju, gdje nam je potvrđeno da se plaćanje naknade ne vrši: “Iako se za postrojenja koja mogu imati uticaj na životnu sredinu i vazduh, u skladu sa odredbama Zakona o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik Republike Srpske (br. 71/12, 79/15 i 70/20), izdaje ekološka dozvola kojom se nalažu mjere za sprečavanje ili, kada to nije izvodljivo, smanjenje emisija u vazduh, vodu i zemljište i sprečavanje stvaranja otpada, da bi se ostvario visok nivo zaštite životne sredine kao cjeline, u Republici Srpskoj se ne vrši plaćanje naknade za zagađenje vazduha koje potiče od emisije zagađujućih materija u vazduh iz postrojenja za sagorijevanje, odnosno stacionarnih izvora zagađivanja, jer isto nije utvrđeno propisima iz oblasti zaštite vazduha”, potvrdila je za BUKU Gorjana Rosić, viša saradnica za odnose s javnošću u Ministarstvu za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju.
Napominje da su najveći zagađivači vazduha u Republici Srpskoj industrijska termoenergetska postrojenja za sagorijevanje, dok se vazduh u gradovima zagađuje različitim zagađujućim materijama, prije svega oksidima sumpora i azota, nastaje i kao posljedica sagorijevanja goriva u individualnim kućnim i stambenim ložištima, uticaja saobraćaja, odnosno pokretnih izvora kao što su vozila u drumskom saobraćaju.
“Problem zagađenja vazduha je dakle multisektorski i zahtjeva takav pristup rješavanja ovog pitanja, sa koordinisanim aktivnostima svih relevantnih i nadležnih institucija dugoročno i strateški”, rekla je Rosić.
Dragan Ostić, asistent na programu "Energija i klimatske promjene" u Centru za životnu sredinu kaže da se sa procesom naplate naknade od zagađivača mora početi što prije. Kaže i da su svjesni činjenice da je proces sam po sebi zahtijevan, ali naplaćivanje naknada je neminovnost. Postepeno uvođenje naplaćivanja naknada za zagađivače, pojašnjava, bio bi prije svega etički i pravedan čin od strane nadležnih institucija. Ukoliko se sa tom odlukom bude kasnilo, ukoliko se bude odugovlačilo iz ovih ili onih razloga, ispaštaće privrednici, jer će ih visina naknade dočekati nespremne.
Ostića smo pitali i kako ocjenjujete Registar ispuštanja i prenosa zagađujućih materijala koji vodi Hidroemeterološki zavod RS, na što je odgovorio: “S obzirom da Registar ispuštanja i prenosa zagađujućih materija, koji se nalazi na stranici Hidrometeorloškog zavoda Republike Srpske, najnovije podatke prikazuje za 2019. godinu, a mi smo uveliko u 2023. godini, ja po ovom pitanju ne bih ništa dalje komentarisao. Smatramo da ne ispunjava. Nije ažuriran već 4 godine”.
Šta kontroliše ekološki inspektori?
I dok se naknade koje bi trebali plaćati zagađivači životne sredine, definitivno ne plaćaju, interesovalo nas je šta kontrolišu ekološki inspektori.
Kako nam je rečeno u Inspektoratu RS, ekološka inspekcija vrši kontrolu privrednih subjekata, odnosno objekata i postrojenja koja prema važećoj legislativi moraju posjedovati ekološku dozvolu, odnosno, kontrolišu da li isti ispunjavaju uslove propisane ekološkom dozvolom. Koliko često će se vršiti mjerenja i za koje parametre ne odlučuje inspekcija, već se isto propisuje ekološkom dozvolom. Takođe, mjerenja ne vrši inspekcija, već za to ovlaštena pravna lica (instituti, laboratorije).
Dosadašnje kontrole, kažu u Inspektoratu RS, su pokazale da subjekti u pravilu posjeduju ekološke dozvole, ali ne provode u potpunosti sve mjere propisane ekološkim dozvolama, kao što je redovni monitoring, odnosno mjerenje emisija polutanata u životnu sredinu, te mjere u vidu investicionih radnji, a koje su trebali provesti. U takvim slučajevima ekološki inspektor rješenjem nalaže da se putem ovlašćenog pravnog lica za poslove zaštite životne sredine, izvrši ispitivanje parametara kvaliteta vazduha, vode, zemljišta i slično u zavisnosti od parametara definisanih Ekološkom dozvolom.
“Izrada godišnjeg izvještaja o radu je još uvijek u proceduri, a prema preliminarnim podacima u 2022. godini republička ekološka inspekcija izvršila je oko 730 kontrola u oblasti zaštite životne sredine, kod subjekata koji se ubrajaju u zagađivače životne sredine. U oko 250 slučajeva utvrđeni su propusti, te je subjektima izrečene isto toliko mjera kojima je naloženo otklanjanje nepravilnosti i novčane kazne u iznosu oko 68.000 KM. Najčešće utvrđeni propusti odnosili su se upravo na pridržavanje uslova iz ekološke dozvole u različitim segmentima, a u zavisnosti od vrste djelatnosti, kao što su provođenje redovnog monitoringa osnovnih elemenata životne sredine, mjerenje nivoa buke, monitoring kvaliteta otpadnih voda, monitoring kvaliteta vazduha i drugo”, kažu u Inspektoratu RS.
Umjesto zaključka
Problem zagađenja vazduha je svako ozbiljan, obiman i neće se riješiti sam od sebe. Ako se ne plaćaju naknade, koji je smisao kontrole, ako Registar kao najnovije podatke prikazuje one za 2019. godinu, a mi smo uveliko u 2023. godini, koja mu je svrha?
Nadalje jedina rješenja su dugoročni planovi za svaki grad.
Prije svega dugoročno treba zamijeniti korištenje uglja sa korištenjem plina. Naravno ne može se zabraniti ljudima da se griju na ugalj, te stoga treba subvencionisati cijenu plina u zimskim mjesecima da bi bio isti ili jeftiniji od uglja. I London je šezdesetih godina imao velikih problema sa zagađenim zrakom i riješio ga tako što je zabranio loženje uglja.
Takođe treba stimulisati ugradnju plina ugradnju plina u automobile i u gradski saobraćaj. Ubrzati saobraćaj kroz grad, praviti zaobilaznice.
Jedna od mjera u svijetu je i utopljavanje zgrada, da bi se izvršile uštede potrošnje energije-goriva. Ova mjera može smanjiti potrošnju energenata i do 40%, a samim ti i smanjiti i zagađivanje zraka uz donošenje finansijskih ušteda.
