Državna energetska kompanija Ujedinjenih Arapskih Emirata Adnoc pojavila se kao glavni favorit za kupovinu ruskog većinskog udjela u Naftnoj industriji Srbije (NIS), jedine rafinerije u Srbiji, dok srpske vlasti sve otvorenije iskazuju nezadovoljstvo odugovlačenjem Moskve pod pritiskom američkih sankcija.
Prema navodima četiri izvora upoznata s pregovorima, koje prenosi Financial Times, Adnoc je trenutno najizgledniji kandidat za preuzimanje ruskog udjela u NIS-u. Ipak, pregovori se nastavljaju i s drugim potencijalnim kupcima, među kojima je i mađarski MOL.
Vrijednost mogućeg posla zasad nije poznata. NIS je u svom posljednjem finansijskom izvještaju za 2024. godinu naveo imovinu vrijednu 4,7 milijardi dolara, od čega se otprilike 2,6 milijardi odnosi na udio ruskih vlasnika.
Sankcije SAD-a blokirale poslovanje NIS-a
Neizvjesnost u vezi s budućnosti NIS-a traje od januara, kada se kompanija našla na meti novih američkih sankcija usmjerenih na ruski energetski sektor. Američko ministarstvo finansija tada je pozvalo ruske vlasnike da se povuku iz kompanije u nastojanju da ograniči prihode Moskve od nafte.
Problemi su kulminirali prošle sedmice kada Sjedinjene Američke Države nisu produžile ranija izuzeća koja su omogućavala NIS-u normalno poslovanje, zbog čega je rafinerija bila prisiljena privremeno obustaviti preradu nafte.
Rastu napetosti među suvlasnicima
NIS, koji osigurava većinu naftnih derivata na srpskom tržištu, u 56-postotnom je vlasništvu dviju podružnica Gazproma, dok država Srbija drži otprilike 30 posto udjela. Sankcije su, prema izvorima bliskim kompaniji, dodatno pojačale napetosti između ruskih i srpskih partnera.
Srpski zvaničnici sve su nezadovoljniji ruskom stranom, koju optužuju da je mjesecima odgađala potencijalnu prodaju udjela uprkos brojnim zainteresiranim kupcima. Prema riječima jednog od izvora, ruska strana nije pokazivala spremnost za ozbiljne pregovore sve do posljednjih sedmica.
Gazprom Njeft je 3. decembra saopćio da NIS posluje uz punu podršku srpske vlade te je saradnju opisao kao konstruktivnu, ne spominjući mogućnost prodaje.
Uloga Emirata i politički rizici u Beogradu
Uključivanje Adnoca rezultat je, prema upućenim izvorima, prvenstveno bliskih političkih odnosa Srbije i Ujedinjenih Arapskih Emirata. Adnoc posljednjih godinu dana agresivno širi svoje međunarodno poslovanje, a potencijalna kupovina NIS-a provodila bi se direktno preko matične kompanije.
Iako bi Srbiji najviše odgovaralo da sama otkupi preostali ruski udio, Moskva se tome protivi. Beograd se, s druge strane, suzdržava od nacionalizacije zbog mogućeg negativnog odjeka u javnosti.
Predsjednik Aleksandar Vučić ranije je dao rok do sredine januara za postizanje dogovora, uz upozorenje da bi NIS u suprotnom mogao biti stavljen pod državnu upravu. Međutim, kasnije je poručio da Srbija treba izbjegavati nacionalizaciju pod svaku cijenu i izrazio spremnost da država ponudi veću otkupnu cijenu ako ne dođe do prodaje stranom investitoru.
Slični problemi u regiji
Srbija nije jedina koja se suočava s poteškoćama nakon pooštravanja američkih sankcija. Lukoil, također pod udarom Washingtona, vlasnik je ključnih rafinerija u Bugarskoj i Rumuniji te energetskih objekata u više zemalja regiona, uključujući Hrvatsku, Crnu Goru i Sjevernu Makedoniju.
Sudbina NIS-a ostaje neizvjesna, a ishod pregovora između Moskve, Beograda i potencijalnih kupaca mogao bi imati dugoročne posljedice za energetsku sigurnost Srbije i širi geopolitički odnos snaga na Balkanu.
