Presude postoje, ali politička volja izostaje
Tri decenije nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma, Bosna i Hercegovina ostaje zemlja koja formalno živi u miru, ali funkcioniše u sistemu prepunom blokada, nejednakosti i ustavne diskriminacije.
Uprkos jasnim presudama Evropskog suda za ljudska prava, koje već godinama ukazuju na diskriminatorne odredbe Ustava, država i dalje nije napravila iskorak ka njihovoj provedbi, upozoravaju apelanti Jakob Finci i Azra Zornić.
Presuda u predmetu Sejdić-Finci čeka implementaciju već 16 godina. Dervo Sejdić i Jakob Finci su 2006. godine tužili BiH jer kao pripadnici romske i jevrejske zajednice nisu imali pravo kandidirati se u Predsjedništvo BiH niti u Dom naroda Parlamentarne skupštine. Sud u Strazburu je 22. decembra 2009. godine presudio u njihovu korist, naloživši Bosni i Hercegovini da izmijeni ustav i zakone kako bi pripadnici manjina mogli biti birani na te pozicije.
Godine 2014. donesena je presuda u korist Azre Zornić, koja je državu tužila jer se, kao građanka BiH koja se ne izjašnjava kao pripadnica jednog od tri konstitutivna naroda, nije mogla kandidirati ni za Predsjedništvo ni za Dom naroda. Slične presude u godinama koje su uslijedile dobili su i Ilijaz Pilav, Samir Šlaku te Svetozar Pudarić. Svaki od ovih predmeta potvrdio je isti problem: pravo kandidiranja ograničeno je samo na pripadnike Bošnjaka, Srba i Hrvata, i to u strogo definisanim entitetima.
Jakob Finci poručuje da je BiH uspjela sačuvati mir, ali da politički sistem ostaje zarobljen u blokadama i uskogrudnim interesima. Naglašava da je implementacija presude Sejdić-Finci tehnički jednostavna — potrebno je samo promijeniti odredbe o biranju članova Predsjedništva, tako da građani budu izjednačeni u pravima, bez obzira na nacionalnu pripadnost. Ukazuje i na to da diskriminacija počinje već u preambuli Ustava, gdje su građani svrstani u kategoriju „građani i ostali“.
Azra Zornić ističe da je diskriminacija mnogo dublja od same nemogućnosti kandidiranja. Ona, kao Bosanka i građanka, nema gotovo nikakve izglede za pozicije u državnim institucijama jer sistem zapošljavanja počiva na etničkim kvotama. Oni koji se ne izjašnjavaju kao pripadnici tri konstitutivna naroda automatski postaju “Ostali”, što praktično znači da im je pristup državnim organima i rukovodećim funkcijama gotovo zatvoren.
Nepostupanje BiH po presudama iz Strazbura ne utiče samo na položaj građana, nego i na međunarodni ugled države. Evropska komisija godinama navodi implementaciju presuda kao ključni uslov za otvaranje pregovora s Evropskom unijom. Iako Komitet ministara Vijeća Evrope redovno razmatra ove predmete, konkretne sankcije još nisu uvedene, iako je BiH 2013. godine bila na korak od suspenzije iz Vijeća Evrope.
Pitanje diskriminacije ostaje neriješeno, dok presude Evropskog suda za ljudska prava čekaju implementaciju – neke i više od decenije. Strazbur podsjeća, BiH odgađa, a građani i dalje žive u sistemu u kojem njihova prava zavise od nacionalne rubrike u dokumentima.
